การวิเคราะห์สารคดี

สุชาดา โมรา

การดำเนินเรื่อง  สายวันหนึ่งในลำน้ำโขง  ตุลาคม  2537  เป็นการเริ่มเรื่องโดยบอกเวลาการเดินทาง เพื่อให้ผู้อ่านได้มองเห็นบรรยากาศ และผู้เขียนได้เล่าถึงเหตุการณ์ ที่เกิดขึ้นว่า ได้พบ ได้เจอ ได้ยินได้ฟังสิ่งใดมาบ้าง เพื่อให้ผู้อ่าน ได้รู้สึกเหมือนเข้าไปร่วมเดินทางกับเขาด้วย  
เสียงจี๊ด....จี๊ด  ดังแทรกครางกระหึ่มของเครื่องเรือ  ดังอย่างต่อเนื่องกันเป็นเวลานาน  จนรู้สึกพิกล  ชวนให้ค้นหาที่มาของเสียง มันเป็นเสียงสิ่งมีชีวิตที่กำลังร้องครวญคราง เสียงนั้นเป็นเสียงลูกลิงตัวน้อยขนาดเท่าฝ่ามือ อายุคงยังไม่เต็มเดือนดี ถูกพันธนาการด้วยเชือกฟางเส้นเล็ก ๆ ผูกขาไว้ใกล้คนขับเรือ มันกำลังร้องไห้จ้า ดวงตาเบิกโพลง ร่างสั่นเทาด้วยความหวาดกลัว ท่ามกลางเสียงหัวเราะชอบใจของคนที่ได้มันมาครอบครอง ซึ่งสรุปได้ว่า คนขับเรือนำลิงมาเลี้ยงไว้ด้วยความชอบใจ โดยไม่สนใจว่าลิงจะมีความรู้สึกอย่างไร แต่ผู้เขียนได้มีเทคนิคในการเขียนบรรยายข้อความนี้ ให้ผู้อ่านได้มองเห็นภาพ ให้ผู้อ่านเกิดความรู้สึกสะเทือนใจ ด้วยความสงสารลูกลิง
ผู้เขียนสารคดีเรื่องนี้ กำลังจะสัญจรไปบนเส้นทาง ที่ชวนให้ปีติยินดีที่สุดครั้งหนึ่งในชีวิต นี่คือเส้นทางการเดินเรือกลางลำแม่น้ำโขง ที่มีวิวที่สวยงามตลอดการเดินทาง จึงทำให้สดชื่น แต่เมื่อเหลือบหันไปมองเห็นลิงทารกน้อยทีไร ก็อดสังเวชใจไม่ได้ จึงทำให้เป็นเรื่องที่เหนี่ยงรั้งความรู้สึก อันน่าปีติยินดีให้ถดถอยไปพอสมควร  ซึ่งระหว่างการร่องเรือไปเรื่อย ๆ ก็ผ่านคลื่นแรง เจอกระแสน้ำไหลเชียว เจอเกาะแก่งและโขดหินเลี้ยวลดระเกะระกะอยู่กลางน้ำ แม่น้ำนี้ คือ แม่น้ำร้าย ที่สูงชันและไหลเชียว
ซึ่งการดำเนินเรื่องทั้งหมด  เป็นการเล่าเหตุการณ์ที่บ่งบอก ความรู้สึกของตนว่าคิดอย่างไร ไปเจออะไรบ้าง ซึ่งเป็นการบรรยายเหตุการณ์ ที่ทำให้ผู้อ่านสามารถมองเห็นภาพ และเหตุการณ์ต่าง ๆ ได้เป็นอย่างดี
สิ่งที่น่าสนใจ  เมื่อได้อ่านสารคดีเรื่องนี้ก็เหมือนได้ไปเที่ยว และการเที่ยวครั้งนี้ ก็มีสิ่งที่น่าสนใจ ดังนี้ 
แก่งน้ำตกขนาดมหึมา กลางลำน้ำโขง มหาสีทันดร
แว่นแคว้นในประวัติศาสตร์ชนชาติไทหรือไต มีชื่อว่า เมืองเชียงรุ่ง
แม่น้ำดานูบ แห่งเบื้องบูรพาทิศ ที่มีความงดงามมาก
ตลาดค้าสัตว์ป่า แห่งเวียงจันทร์
ข้อเท็จจริง  เมื่อได้อ่านสารคดี เรื่องแม่น้ำร้ายกับลูกลิงตัวนั้น เนื้อหาไม่ได้มีแต่เรื่องของแม่น้ำร้าย เพียงอย่างเดียว และไม่ได้มีแต่เรื่องของลิง เพียงอย่างเดียว แต่ทั้งหมดนี้มีหลายสิ่งอย่างที่ให้ความรู้ และก็เป็นเรื่องจริงโดย คุณธีรภาพ  โลหิตกุล ได้ไปสัมผัสมาแล้วจริง จึงนำมาถ่ายทอดเป็นสารคดีที่ให้ความรู้แก่ผู้อ่านได้เป็นอย่างดี
ความรู้ที่ได้  ที่สำคัญ ๆ มี 
ได้ทราบตำนานเล่าขานพื้นบ้านอีสานไทย ที่ว่า แม่น้ำร้ายที่สูงชันไหลเชียว มีตำนานว่า ในมหานทีสายนี้มีพญานาคสองผัวเมียอาศัยอยู่ และไม่ต้องการมาให้ใครแผ้วพานความสุข  จึงทำให้แม่น้ำโขงขุ่นข้นและไหลเชี่ยวกวนอยู่ตลอดเวลาเป็นนิรันดร์
ได้รู้จักภาษาถิ่นในย่านเขตชายแดน พม่า ลาว จีน เรียกแก่งแม่น้ำช่วงที่ไหลเชียวว่า ต้าง 
เมื่อได้อ่านสารคดีเรื่องนี้จบแล้ว ทำให้มีประสบการณ์ เหมือนเราได้เข้าไปสัมผัสการท่องเที่ยวในเขตแม่น้ำทางลาวจริง 
ข้อคิดเห็น 
 ควรจะเล่าเหตุการณ์ให้จบ ว่าเมื่อถึงที่หมายแล้วรู้สึกอย่างไร พบสิ่งใดที่แปลกใหม่ และน่าสนใจบ้าง
ควรจะมีต่อภาคสอง ว่าเมื่อถึงที่หมายแล้วได้ไปท่องเที่ยว หรือศึกษาอะไรบ้างที่เป็นประโยชน์ ซึ่งคิดว่าน่าจะเป็นความรู้เพิ่มเติมให้แก่ผู้อ่านได้อีก
ธีรภาพ โลหิตกุล.สายน้ำตะวันออก.พิมพ์ครั้งที่3.กรุงเทพฯ.แพรวสำนักพิมพ์,2541.