พระเจ้าทรงธรรม ทรงเป็นพระราชโอรสของสมเด็จพระเอกาทศรถ ประสูติแต่พระสนม
ผู้เป็นน้องสาวของออกญาศรีธรรมาธิราช
ก่อนเสด็จเสวยราชสมบัติ ทรงมีหน้าที่กำกับการกรมท่า จึงเป็นที่รู้จักดีในระหว่างพ่อค้า
และรัฐบาลต่างประเทศยิ่งกว่าพระเจ้าแผ่นดินกรุงศรีรัชกาลก่อน ๆ
ในราวกลางเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๑๕๓ เมื่อสมเด็จพระศรีเสาวภาคย์ทรงถูกสำเร็จ
โทษแล้ว พวกขุนนางจึงพร้อมใจกันทูลเชิญพระอินทราชาขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระเจ้า
แผ่นดินกรุงศรีอยุธยาพพระองค์ที่ ๒๑ ทรงพระนามว่า "สมเด็จพระอินทราชาธิราช"
และเนื่องในพระราชพิธีบรมราชาภเษกว่า "พระเจ้าติโลกนาถ"
แต่พระนามที่เป็นที่รู้จักกันทั่วไปในวงกาประวัติศาสตร์ไทย่า "สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม"
พระองค์ทรงมีพระมเหสีและพระสนมหลายองค์ มีพระราชโอรส ๙ พระองค์
พระราชธิดา ๘ พระองค์
พระราชโอรสองค์สำคัญคือ พระเชษฐษ อันประสูติแต่พระมเหสี อมริต และพระพันปี
ศรีศิลป์กับพระอาทิตย์วงศ์ อันประสูติแต่พระสนม
พระเจ้าทรงธรรมทรงทะนุบำรุงพระพุุทธศาสนามากมายหลายประการ เช่น โปรดให้
ชักชะลอพระมงคลบพิตรซึ่งอยู่ริมบึงพระราม(หนองโสน) มาทางตะวันตก
หลังพระราชวัง แล้วสร้างพระมณฑปครอบไว้
ทรงทราบจากพระภิกษุซึ่งกลับจากลังกา ว่าในประเทศไทยมีรอยพระทุทธบาทอยู่ที่บนเขา
สุวรรณบรรพต จึงโปรดให้มีการค้นหากันขึ้น เมื่อได้พบรอยพระพุทธบาทอยู่บน
ไหล่เขาในเมืองสระบุรี ก็โปรดให้สร้างพระมณฑปครอบไว้ สร้างวัด และพระราชทาน
ครัวไว้ในที่ใกล้ ๆ เพื่อให้พระภกษุในวัดนั้น และข้าวัดช่วยกันรักษาดูแล โปรดให้ตัด
ทางจากบ้านท่าเรือไปยังพระพุทธบาท ทรงสร้างพระไตรปิฎกขึ้นจบบริบูรณ์
ทรงแต่งมหาชาติคำหลวงไว้สำหรับพระพุทธศาสนา ปละได้เสด็จออกไปทรงปฏิบัติ
พระสงฆ์ซื่งมาประชุมศึกษาพระธรรมณ พระที่นั่งจอมทองเป็นประจำ โดยเหตุนี้
ประชาชนจึงถวายพระนามพระองค์ว่า "สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม" ซึ่งเป็นที่รู้จักกันกว้างขวางในหมู่ชาวต่างประเทศ