**อยากรู้เรื่อง...ฉันท์**

คนกุลา

ฉันท์ เป็นคำประพันธ์ร้อยกรองลักษณะหนึ่งในภาษา
ไทย โดยแต่งกันเป็นคณะ มีการกำหนด ครุ และลหุ และสัมผัส กัน
อย่างมีมาตรฐาน  เพื่อให้เกิดความไพเราะ ฉันท์ในภาษาไทยได้ถ่าย
แบบมาจากคำประพันธ์ของประเทศอินเดีย ตามตำราที่เขียนถึงวิธีแต่ง
ฉันท์ไว้ เรียกว่า "คัมภีร์วุตโตทัย" ซึ่งแต่เดิมฉันท์จะแต่งเป็นภาษา
บาลีและสันสกฤต ต่อมา เมื่อเผยแพร่ในประเทศไทย จึงเปลี่ยนแบบมา
แต่งเป็นภาษาไทย โดยเพิ่มเติมสัมผัสต่างๆ เข้ามา แต่ยังคงคณะ (
จำนวนคำ) และเปลี่ยนลักษณะ ครุ ลหุ แตกต่างไปจากเดิมเล็กน้อย 
รวมทั้งได้เติมความไพเราะเพราะพริ้ง ในแบบของภาษาไทยลงไปให้
มากยิ่งขึ้น 
 
	การแต่งฉันท์
      	การแต่งฉันท์ ต้องบรรจุคำให้ครบ ตามจำนวนที่ระบุไว้ 
ตามฉันทลักษณ์ จะบรรจุคำให้เกินกว่ากำหนด เหมือนการแต่ง โคลง 
กลอน และกาพย์ ไม่ได้ เว้นไว้แต่อักษรนำ อนุญาตให้เกินได้บ้าง แต่
ปัจจุบันนี้ ไม่ใคร่นิยมแล้ว คำใดที่กำหนดไว้ว่า เป็นครุและลหุ จะต้อง
เป็น ครุและลหุจริงๆ  และเป็นได้ แต่เฉพาะตำแหน่ง ตรงที่บ่งไว้ เท่านั้น 
จะใช้ครุและลหุ ผิดที่ไม่ได้ คำ บ ก็ดี คำที่ประสมด้วย สระอำ ในแม่ ก 
กา ก็ดี เดิมทีสามารถใช้เป็น คำลหุได้ แต่ในปัจจุบัน คำที่ประสมด้วย
สระอำ ไม่ใคร่นิยมใช้ เพราะถือว่าเป็นเสียงที่มีตัวสะกดแฝงอยู่ด้วย 
1. ฉันท์ชนิดต่างๆ  ฉันท์มีหลายชนิด โดยจำแนกได้ดังนี้
 
  1.1  ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒
  1.2  มาณวกฉันท์ ๘
  1.3  มาลินีฉันท์ ๑๕
  1.4  มหาประชาฤทธีฉันท์
  1.5  วสันตดิลกฉันท์ ๑๔
  1.6  วังสัฏฐฉันท์ ๑๒
  1.7  วิชชุมมาลาฉันท์ ๘
  1.8  สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙
  1.9  สัทธราฉันท์ ๒๑
  1.10 สาลินีฉันท์ ๑๑
  1.11 สุรางคนางค์ฉันท์ ๒๘
  1.12 อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑
  1.13 อินทรวงศ์ฉันท์ ๑๒
  1.14 อิทิสังฉันท์ ๒๐
  1.15 อุปัฏฐิตาฉันท์ ๑๑
  1.16 อุเปนทรวิเชียรฉันท์ ๑๑
	การฝึกแต่งคำประพันธ์ประเภทฉันท์
  1.ศึกษาฉันทลักษณ์ของฉันท์
  2.เลือกฉันท์ที่แต่งง่าย ครุ ลหุ ไม่ซับซ้อน - วิชชุมมาลาฉันท์
  3.เลือกหัวข้อง่ายๆ เช่น การท่องเที่ยว การศึกษา การสนทนา
  4.ไม่ควรใช้คำยาก  ใช้คำง่ายๆมาเรียงให้ได้จังหวะหนักเบา
  5.เลือกฉันท์ให้เหมาะสมกับเนื้อความ โดยต้องเลือกให้เหมาะกับ    
      วัตถุประสงค์หรือเนื้อเรื่องที่จะเขียน เช่น
 
                         5.1.การแต่งบทไหว้ครู บทนมัสการสิ่งศักดิ์สิทธิ์        
                                บทสรรเสริญพระเกียรติ บทที่มีความขลัง ควร    
                                ใช้ สัททุลวิกกีฬิตฉันท์หรือสัทธราฉันท์
  
     	5.2.บทพรรณนา บทชม คร่ำครวญ  บทเล่าเรื่อง       
                               บทชม คร่ำครวญ นิยมใช้ อินทรวิเชียรฉันท์            
                               หรือวสันดิลกฉันท์  
                          5.3.บทแสดงอารมณ์รุนแรง โกรธ ตื่นเต้น บท         
                                แสดงอารมณ์รุนแรง เช่นโกรธ ตื่นเต้น วิตก               
                                กังวล หรือบรรยายความในใจเกี่ยวกับความ  
                                รักที่ต้องการให้เห็นอารมณ์สะเทือนใจอย่าง
                                มากนิยมใช้ อิทิสังฉันท์ ซึ่งเป็นฉันท์ที่สลับ
                                 เสียงหนักเบา
        
                            5.4.บทร่าเริง สนุกสนาน ตื่นเต้น บทพรรณนา         
                                 โวหารหรือบรรยายข้อความที่น่าตื่นเต้น หรือ      
                                  เป็นที่ประทับใจ นิยมใช้ ภุชงคประยาตฉันท์ 
          
                            5.5.บทบรรยายเหตุการณ์รวดเร็ว สนุกสนาน บท     
                                   สนุกสนานขบขัน หรือคึกคักสับสน ให้
                                   เหตการณ์บรรยายไปอย่างรวดเร็วจะนิยมใช้ 
                                   โตฏกฉันท์  มาณวกฉันท์ จิตรปทาฉันท์ 
                              5.6.บทบรรยายความเป็นไปอย่างเรียบๆ บท            
                                     บรรยายความ นิยมใช้ อุเปนทรวิเชียรฉันท์       
                                     อินทวงสฉันท์ วิชชุมมาลาฉันท์ หรือสาลินีฉันท์ 
                               5.7.บทบรรยายเรื่องสับสน มักนิยมใช้ มาลินีฉันท์ 
        
                               5.8 บทที่เน้นเสียงเป็นจังหวะทุกระยะ มักใช้ อีทิสัง    
                                     ฉันท์  
	
      6. ตัวอย่างฉันท์ที่มีการนิยมแต่งกันโดยทั่วๆไป ได้แก่
          6.1 ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒ ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒ 
มีความหมาย "งูเลื้อย" มีทำนองที่สละสลวย มักใช้แต่งกับเนื้อหาที่มี
การต่อสู้ บทสดุดี บทชมความงาม บทถวายพระพร และบทสนุกสนาน 
นอกจากนั้นยังสามารถใช้แต่งบรรยายความให้รวดเร็วได้
ตัวอย่างคำประพันธ์
มนัสไทประณตไท้     นรินทร์ไทยมิท้อถอย
มิผูกรักมิภักดิ์บร        มิพึ่งบารมีบุญ 
ถล้นจ้วงทะลวงจ้ำ       บุรุษนำอนงค์หนุน
บุรุษรุกอนงค์รุน         ประจญร่วมประจัญบาน 
อนงค์เพศมนัสพี-  รชาติศรีทหารชาญ
มิได้ดาบก็คว้าขวาน    มิได้หอกก็คว้าหลาว
จาก ฉันท์ยอเกียรตินครราชสีมา โดย พระยาอุปกิตศิลปสาร
        6.2 มาณวกฉันท์ ๘ มาณวกฉันท์ ๘ มีความหมายว่า 
"ประดุจเด็กหนุ่ม" จึงมักใช้แต่งบรรยายความที่รวดเร็ว
ตัวอย่างคำประพันธ์
เธอจรตาม       พราหมณไป
โดยเฉพาะใน   ห้องรหุฐาน
จึงพฤฒิถาม     ความพิสดาร
ขอ ธ ประทาน  โทษะและไข
จาก สามัคคีเภทคำฉันท์ โดย ชิต บุรทัต
         6.3 วสันตดิลกฉันท์ ๑๔ วสันตดิลกฉันท์ ๑๔ มี
ความหมายว่า "ฉันท์ที่มีลีลาดังจอมเมฆในฤดูใบไม้ผลิ (ของไทย
หมายถึง ฤดูฝน)" เป็นหนึ่งในฉันท์ที่นิยมแต่งกันมากที่สุด เนื่องจาก
อ่านแล้วฟังได้รื่นหู รู้สึกซาบซึ้งจับใจ มักใช้แต่งชมความงาม และสดุดี
ความรักหรือของสูง
ตัวอย่างคำประพันธ์ 
สามยอดตลาดระยะระยับ    วะวะวับสลับพรรณ
ช่อฟ้าตระการกลจะหยัน     จะเยาะยั่วทิฆัมพร 
บราลีพิลาสศุภจรูญ            นภศูลประภัสสร
หางหงส์ผจงพิจิตรงอน        ดุจกวักนภาลัย 
รอบด้านตระหง่านจตุรมุข    พิศะสุขอร่ามใส
กาญจน์แกมมณีกนกะไพ     ฑุริย์พร่างพะแพรวพราย 
บานบัฏพระบัญชระสลัก       ฉลุลักษณ์เฉลาลาย
เพดาลก็ดารกะประกาย         ระกะดาดประดิษฐ์ดี
จาก สามัคคีเภทคำฉันท์ โดย ชิต บุรทัต
        6.4 วิชชุมมาลาฉันท์ ๘ วิชชุมมาลาฉันท์ ๘ มี
ความหมายว่า "ระเบียบแห่งสายฟ้า" ประกอบด้วยครุล้วน จึงใช้
บรรยายความอย่างธรรมดา
ตัวอย่างคำประพันธ์
แรมทางกลางเถื่อน       ห่างเพื่อนห่างผู้
หนึ่งใดนึกดู                เห็นใครไป่มี
หลายวันถั่นล่วง           เมืองหลวงธานี
นามเวสาลี                  ดุ่มเดาเข้าไป
จาก สามัคคีเภทคำฉันท์ โดย ชิต บุรทัต
 
         ุ6.5 สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙ มีความหมายว่า "เสือ
ผยอง" ใช้แต่งบทไหว้ครู บทโกรธ และบทยอพระเกียรติ
ตัวอย่างคำประพันธ์
พร้อมเบญจางคประดิษฐ์สฤษฎิสดุดี
กายจิตวจีไตร ทวาร
จาก สามัคคีเภทคำฉันท์ โดย ชิต บุรทัต
        6.6 สุรางคนางค์ฉันท์ ๒๘ มีลักษณะการแต่งคล้าย
กับกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ แต่ต่างกันที่มีข้อบังคับ ครุ ลหุ เพิ่มขึ้นมา ทำ
ให้เกิดความไพเราะมากยิ่งขึ้น เหมาะสำหรับข้อความที่คึกคัก สนุกสนาน 
โลดโผน ตื่นเต้น
ตัวอย่างคำประพันธ์
สะพรึบสะพรั่ง     ณหน้าและหลัง
ณซ้ายและขวา     ละหมู่ละหมวด 
ก็ตรวจก็ตรา        ประมวลกะมา
สิมากประมาณ
 
นิกายเสบียง         ก็พอก็เพียง
พโลปการ            และสัตถภัณ 
ฑสรรพภาร          จะยุทธราญ
กะเรียกระดม
จาก สามัคคีเภทคำฉันท์ โดย ชิต บุรทัต
        6.7 อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ มี
ความหมายว่า "ฉันท์ที่มีลีลาดุจสายฟ้าของพระอินทร์" เป็นฉันท์ที่
นิยมแต่งกันมากที่สุด มีลักษณะและจำนวนคำคล้ายกับกาพย์ยานี 11 
แต่ต่างกันเพียงที่ว่าอินทรวิเชียรฉันท์นี้มีข้อบังคับ ครุและลหุ
ตัวอย่างคำประพันธ์
ยลเนื้อก็เนื้อเต้น           พิศเส้นสรีร์รัว
ทั่วร่างและทั้งตัว          ก็ระริกระริวไหว 
แลหลังละลามโล-   หิตโอ้เลอะหลั่งไป
เพ่งผาดอนาถใจ          ระกะร่อยเพราะรอยหวาย
จาก สามัคคีเภทคำฉันท์ - ชิต บุรทัต
       6.8 อิทิสังฉันท์ ๒๐ อีทิสังฉันท์ ๒๐ เป็นฉันท์ที่มี
จังหวัดกระแทกกระทั้น ฉะนั้นจึงใช้แต่งบรรยายความรัก ความวิตก 
และความโกรธ
ตัวอย่างคำประพันธ์
อ้าอรุณแอร่มระเรื่อรุจี
ประดุจมโนภิรมย์ระตี   ณ แรกรัก 
แสงอรุณวิโรจน์นภาประจักษ์
แฉล้มเฉลาและโศภินัก  ณ ฉันใด 
หญิงและชาย ณ ยามระตีอุทัย
สว่าง ณ กลางกมลละไม  ก็ฉันนั้น
จาก มัทนะพาธา ของ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
        
        6.9 อุปชาติฉันท์ หมายถึง ฉันท์ที่แต่งประสมกันระ
หว่างอุเปนทรวิเชียรฉันท์กับอินทรวิเชียรฉันท์ ในการแต่งจึงต้องอย่าง
น้อยสองบท เพราะกำหนดให้บาทที่หนึ่งของบทแรก กับบทที่สองเป็นอุ
เปนทรวิเชียร และให้บาทที่สองของบทแรกกับบทที่สองเป็นอินทร
วิเชียรฉันท์
 	สำหรับรายละเอียด ฉันทลักษณ์ และแผนผังโครงสร้าง
ของฉันท์ ชนิดที่นิยมแต่งกันโดยทั่วไป ผมจะทยอย ค้นคว้ามาเรียบเรียง
ลงกระทู้ ต่อๆไป ตามกำลังและเวลาที่มี นะครับ
...........
แหล่งอ้างอิง
http://th.wikipedia.org/wiki/
http://www.thaigoodview.com/library/teachershow/utaradit/watc                    haree-w/matana/chan4.htm
http://www.st.ac.th/bhatips/
.............
คนกุลา(เรียบเรียง)
ในเหมันต์
............
หมายเหตุ: ผมเรียบเรียงเรื่องฉันท์ ขึ้น เพราะตนเองไม่มีความรู้ใน
เรื่องนี้ หลังจากไปค้นคว้า หาอ่านดู พบว่าน่าสนใจมาก จึงเรียบเรียง
เขียนขึ้น เผื่อว่าจะมีประโยชน์ กับท่านอื่นๆที่สนใจเรื่องนี้ สำหรับค้น
คว้าและช่วยกันเขียนคำประพันธ์ ประเภทนี้ให้มากขึ้นนะครับ