**กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘**

คนกุลา

กาพย์สุรางคนางค์ จัดเป็นคำประพันธ์ประเภทกาพย์ ที่มีลักษณะ
เฉพาะของตนเอง ซึ่งจะได้กล่าวโดยละเอียด ต่อไป
          กาพย์สุรางคนางค์นี้ ใน หนังสือจินดามณี เรียกว่า สุราง
คณาปทุมฉันท์กลอน ๔
          กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ นี้ เป็นกาพย์ที่มีเค้ามาจาก กาพย์กากคติ
ในคัมภีร์กาพย์สารวิลาสินี และมาจากกาพย์ทัณฑิกา ในกาพย์คันถะ
และยังมีผู้รู้บางท่านมีความเชื่อมั่นว่า มาจาก ฉันท์ชื่อวิสาลวิกฉันท์ 
ซึ่งมีที่มาจากคำบาลี ที่ขึ้นต้นด้วยบทว่า  
สุราคณา  สุโสภณา  รปิรโก
                       สมานสิ  ภวนฺทโน  สเรนโก  รตฺตินฺทิวา
ฉันทลักษณ์ ซึ่งเป็นลักษณะข้อบังคับในการแต่งกาพย์สุรางคนางค์(๒๘) 
มีดังนี้
          ๑. คณะ   
                 คณะของกาพย์สุรางคนางค์มีดังนี้
          กาพย์หนึ่งบท มี ๒ บาท บาทแรกมี ๓ วรรค บาทที่สอง มี ๔ 
วรรค  รวมเป็น ๗ วรรค วรรคหนึ่ง มี ๔ คำ ในหนึ่งบท  ถ้านับคำได้
เป็น ๒๘ คำ ด้วยเหตุนี้ จึงเรียก กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ (คล้ายกับ
กลอนสี่ที่ไม่มีวรรคที่หนึ่ง)  กาพย์สุรางคนางค์สามารถเรียงตาม
แผนได้ดังนี้
     
                   ๐ ๐ ๐ ก             ๐ ๐ ๐ ก     ๐ ๐ ๐ ข
๐ ๐ ๐ ค       ค หรือ ค ๐ ข       ๐ ๐ ๐ ข     ๐ ๐ ๐ ง
                   ๐ ๐ ๐ จ              ๐ ๐ ๐ จ     ๐ ๐ ๐ ง
๐ ๐ ๐ ฉ       ฉ หรือ ฉ ๐ ง       ๐ ๐ ๐ ง     ๐ ๐ ๐ ๐
     
          ๒.สัมผัส มีหลักดังนี้เกี่ยวกับสัมผัสของกาพย์สุรางคนางค์ ทั้งนี้
โดย พิจารณาตามแผนผังด้านบน และตัวอย่างบทประพันธ์ ที่ ๑.
ด้านล่างดังนี้ 
          ก. สัมผัสนอก (บังคับ) โปรดสังเกตสัมผัสในบทที่ ๑
          ๑) ในบทที่ ๑ คำที่ ๔ ของวรรคที่ ๑ สัมผัสกับคำที่ ๔ ของ
วรรคที่ ๒ (ใช้แทนด้วย อักษร ก.)(นางค์-วาง)
          ๒) คำที่ ๔ ของวรรคที่ ๓ สัมผัสกับคำที่ ๔ ของวรรคที่ ๕ (
ใช้แทนด้วยอักษร ข.)(ธี-สี่)
          ๓) คำที่ ๔ ของวรรคที่ ๔ สัมผัสกับคำที่ ๑ หรือคำที่ ๒ ของ
วรรคที่ ๕ (ใช้แทนด้วยอักษร ค.)(หลัก-วรรค)
          ๔) คำที่ ๔ ของวรรคที่ ๕ สัมผัสกบคำที่ ๔ ของวรรคที่ ๖ (
ใช้แทนด้วยอักษร ข.)(สี่-มี)ซึ่งเป็นสัมผัส ที่ส่งมาจาก ข้อ ๒.
          ๕) คำที่ ๔ ของวรรคที่ ๗ สัมผัสกับคำที่ ๔ ของวรรคที่ ๓ ใน
บทที่ ๒ (ใช้แทนด้วยอักษร ง.)(จำ-ขำ)
            ถ้าแต่งต่อไปอีกกี่บทก็ตาม ให้ถือหลักการสัมผัสอย่างนี้ไปจน
จบเนื้อความตามต้องการ ดังแผนผังการสัมผัส ดังที่ได้กล่าวไป
          ข. สัมผัสใน (ไม่บังคับ) โปรดสังเกตคำสัมผัสสระในบทที่ ๒
ของบทประพันธ์ ตัวอย่างที่ ๑.ด้านล่าง
          ๖) สัมผัสในชนิดสัมผัสสระ ในบทที่ ๒ได้แก่ สม-คม (
วรรคที่ ๓) นึก-ตรึก (วรรคที่ ๔) เพราะ-เสนาะ (วรรคที่ ๗)
          ๗) สัมผัสในชนิดสัมผัสอักษร ในบทที่ ๒ ได้แก่ แต่ง-ตัว (
วรรคที่ ๒) คม-ขำ (วรรคที่ ๓) ตรึก-ตรา (วรรที่ ๔) สอด-
เสียง-สูง(วรรคที่ ๖)
      ตัวอย่างคำประพันธ์ ที่ ๑.
๏   สุรางคนางค์  
เจ็ดวรรคจัดวาง    ให้เห็นวิธี 
สัมผัสมีหลัก         คำวรรคละสี่ 
ยี่สิบแปดมี           ครบบทจดจำ 
๏   สุรางคนางค์  
แต่งเป็นตัวอย่าง   เหมาะสมคมขำ 
คิดนึกตรึกตรา    เลือกหาถ้อยคำ 
สอดเสียงสูงต่ำ    ฟังเพราะเสนาะแล 
     ตัวอย่างคำประพันธ์ ที่ ๒.
        ๏ สุรางคนางคนางค์   เจ็ดวรรคจัดวาง   ให้ถูกวิธี 
วรรคหนึ่งสี่คำ      จงจำให้ดี                บทหนึ่งจึงมี         ยี่สิบแปดคำ 
        ๏ หากแต่งต่อไป        สัมผัสตรงไหน     จงให้แม่นยำ 
คำท้ายวรรคสาม  ติดตามประจำ           สัมผัสกับคำ        ท้ายบทต้นแล 
     ตัวอย่างบทประพันธ์ที่ ๓
         ๏ กราบครูอาจารย์     ที่ได้สืบสาน ร้อยกรองของไทย 
ศิษย์มาสานต่อ   ขอกำลังใจ         ICT สื่อใหม่    ได้สัมฤทธิ์ผล 
         ๏ เด็กเรียนเด็กรู้             เมื่อได้ฝึกดู          แต่งได้บัดดล 
เทคโนโลยี      ที่ได้คิดค้น               ขอเด็กทุกคน        ตั้งใจใฝ่เรียน 
      ตัวอย่างบทประพันธ์ที่ ๔ 
          ๏ ขอเชิญเด็กไทย     นึกถึงต้นไม้      ในด้านคุณค่า 
ปลูกเพื่อประดับ     ตกแต่งเคหา   กันแสงสุริยา    ด้วยเงาร่มเย็น 
          ๏ ปลูกเพื่อใช้ไม้     ใช้ฟืนก็ได้        หุงต้มจำเป็น 
เพื่อได้ไม้ขาย   กั้นเขตให้เห็น     ป้องกันลำเค็ญ   ขโมยลักของ 
          ๏ บ้างปลูกกันลม       กันดินล่มจม     ก็สมใจปอง 
รากยึดเหนี่ยวดิน ถิ่นน้ำลำคลอง   มิให้ลอยล่อง     ตามน้ำเซาะพัง 
        
      ตัวอย่างบทประพันธ์ที่ ๕
           ๏ เดินดงพงไพร  เยือกเย็นเป็นใจ   ที่ใดเปรียบปาน
เสียงไก่ก้องป่า  ขันลาวันวาน    เสียงนกร้องขาน  สำราญหัวใจ
           ๏ เสียงเขียดเสียงกบ เสียงดังฟังครบ  บรรจบขานไข
นกยูงกระยาง   เดินย่างไวไว        ดูสวยสดใส        ยวนใจผู้คน
            ๏ เห็นกวางย่างเดิน  มองดูเพลิดเพลิน  จำเริญกมล
กระแตไต่ไม้   เพื่อได้กินผล   ทุกตัวทุกตน    บนต้นไม้งาม
            ๏ เถาวัลย์พันต้น  ใบไม้คลุมบน  เขียวมากหลากหลาม
บางพุ่มคลุมปก  ร่มรกรุ่มร่าม  แต่ดูสวยงาม  ไปตามดงไพร
             ๏ ยังมีน้ำตก  ยั่วยวนเย้านก  เสียงดังหลั่งไหล
กระทบภูผา  ไหลมาดูใจ  ไม่เลือกหน้าใคร    เย็นสุขทุกคน
             ๏ เย็นน้ำสามเขา  ไม่สู้ใจเรา  เย็นทุกแห่งหน
จะอยู่ที่ไหน   หัวใจสุขล้น  ให้ทุกผู้คน          สุขล้นทั่วกัน
             ๏ น้ำตกไหลเย็น  กระทบหินเห็น  มองดูสุขสันต์
น้ำตกทบหิน  ไม่สิ้นชีวัน  เพราะสิ่งสร้างสรรค์   หินมันแข็งแรง
             ๏ ส่วนคนเดินดิน  ทำใจเหมือนหิน  อดทนเข้มแข็ง
โลกธรรมกระทบ  ตะลบตะแลง  จิตไม่แสดง  โต้ตอบอารมณ์
              ๏ ให้เย็นเหมือนน้ำ  หินเปรียบเทียบความ ช่างงามเหมาะสม
หินไม่หวั่นไหว  น้ำไม่ชื่นชม  กระทบเหมือนลม  ผ่านมาผ่านไป
               ๏ ทั้งน้ำทั้งหิน  ไม่มีราคิน  กระทบแล้วไหล
เปรียบดังอารมณ์  เหมาะสมภายใน  ไหลมาแล้วไป  ทำใจเป็นกลาง
               ๏ คนเราเกิดมา  ไม่เร็วก็ช้า  ต้องมาละวาง
ทิ้งทรัพย์สมบัติ  เซซัดหนทาง  นอนตายกายห่าง  ทุกร่างทุกคน
                ๏ จงดูโลกนี้  พิเคราะห์ให้ดี  มีแต่สับสน
กิเลสตัณหา  ชักพาฝูงชน  ให้หลงลืมตน  เกลือกกลั้วโลกีย์
                ๏ เดินเที่ยวในป่า  อารมณ์ชมมา  สุขาวดี
ลืมทุกข์โศกเศร้า  เคยร้าวราคี  มาจบลงที่  กลางดงพงไพร
                 ๏ สุขสันต์ทั่วหน้า  เมื่อได้ชมป่า  จิตใจสดใส
เสียงนกนางร้อง  ดังก้องพงไพร  ส่งเสียงใกล้ไกล  ให้ใจเพลิดเพลิน
                  ๏ ร่มเย็นเห็นไม้  ทุกคนที่ได้  เหมือนนกเหาะเหิน
บินหาลูกไม้  กินได้ให้เพลิน  พบหนทางเดิน  ไม่เกินดงไพร
                   ๏ เป็นสุขจริงจริง  ทั้งชายและหญิง  ยิ่งเดินป่าไป
ชมธรรมชาติ  สะอาดหมดภัย  ทุกหนแห่งไหน  ให้ใจสุขเอย.
      ผมเองไม่เคยเขียนกาพย์ สุรางคนางค์ ๒๘ ด้วยตัวเองมาก่อน 
เคยก็แต่อ่านผ่านตา แต่ก็ไม่มีความรู้ ว่าเป็นบทประพันธ์ ชนิดอะไร 
ที่ค้นคว้ามาเขียน คราวนี้ก็เพราะอยากเรียน อยากรู้ ผิดพลาดประการ
ใด ท่านผู้รู้ช่วยชี้แนะด้วยนะครับ แต่เมื่อพอรู้แล้วก็ทำให้รู้สึกอยากเขียน
 หวังว่าในโอกาส ต่อๆไปผมคงจะได้แต่งบทประพันธ์ ชนิดนี้กับเขาบ้าง 
นะครับ
..........................
      ขอบพระคุณท่าน ผู้เขียน ทุกท่าน ในเว็ป อ้างอิง ต่อไปนี้นะครับ
 
http://gotoknow.org/blog/phetroong/137940 
http://th.wikipedia.org/wiki/
http://www.radompon.com/resourcecenter/?q=node/36
http://www.st.ac.th/bhatips/
http://www.kusolsuksa.com/webboard/index.php?topic=451.0
http://guru.sanook.com/search
http://www.kroobannok.com/16412
.....................
คนกุลา
ในเหมันต์