"การชิงสัมผัส"

คนกุลา

การชิงสัมผัส บางท่านเรียก สัมผัสสะท้อน บางท่านเรียก สัมผัสแย่ง ซึ่งตามที่ผม ตรวจ
ดูแล้ว ก็เป็นลักษณะเดียวกัน โดย Yimwhan นั้นออกความเห็นไว้ดังนี้ ว่า 
การชิงสัมผัส....เป็นเรื่องของคำส่งคือคำที่แปดหรือเก้าของวรรค ที่จะส่งเสียงไปสัมผัส
กับวรรคถัดไป ดังนั้นถ้าคำส่ง(คำที่แปดหรือเก้า) เป็นเสียงใด คำก่อนหน้านั้นทั้งเจ็ดหรือแปดคำ 
จะมีเสียงเดียวกับคำส่งย่อมจะเป็นชิงสัมผัสเสียงของวรรคเสมอนะครับ ควรหลีกเลี่ยงเพราะจะ
ทำให้ความไพเราะของกลอนลดลงไป
สำหรับ ม้าก้านกล้วย เรียกข้อห้ามชนิดนี้ ว่า  สัมผัสสะท้อนคำ โดยยกตัวอย่างจาก
บทกลอนว่า ใจ ของวรรคส่ง ในท่อนที่แล้ว จะต้องส่งมาสัมผัสกับ ตำแหน่งท้าย ของวรรครับ
 (คำว่า ใหม่) แต่ วรรคนี้ มีคำว่า ให้ มาสะท้อนสัมผัสเสียก่อน 
....จนไม้โศกสิ้นร่างลงกลางป่า 
ด้วยหนักเหลือภาระจึงสูญสิ้น 
ไม่อาจหาอาหารพอต่อชีวิน 
เพราะกาฝากฝากกากินจนสิ้น(ใจ)
....กาฝากยังชูช่อต่อสายพันธุ์ 
(ให้)กานั้นกินลูกไปปลูก(ใหม่) 
ไม่มีแม้คำอำลาคำอาลัย 
ต้นไม้ใหญ่ที่ตายไป เพราะใครเอย 
สำหรับ บุญเสริม แก้วพรหม นั้นเรียกสัมผัสแบบนี้ว่า สัมผัสแย่ง และอธิบายว่า
หมายถึง การมีเสียงคำอื่นในวรรคเดียวกันมารับสัมผัสเสียก่อนที่จะถึงคำที่อยู่ในตำแหน่ง
รับสัมผัสตามที่กำหนดไว้ในลักษณะบังคับ (เรียกว่า แย่งสัมผัส หรือ ชิงสัมผัส ก็มี) เช่น
หวังประเทศลุกฟื้นคืนจากภัย 
(ไม่) กลัว (ใคร) มากลุ้มรุมข่มเหง
ถึงวัง (เวง) แต่ใจไม่กลัวเกรง 
ถึงมาเบ่งจะสู้ให้รู้กัน
ข้อบกพร่อง คือ
ไม่ มาแย่งสัมผัสเสียก่อนคำว่า ใคร ซึ่งเป็นตำแหน่งบังคับ
เวง มาแย่งสัมผัสเสียก่อนคำว่า เกรง ซึ่งเป็นตำแหน่งบังคับ
กิตติกานต์ จาก บ้านกลอนไทย ก็มีความเห็นไว้ดังนี้
กิตติกานต์เคยถูกติงเรื่อง>>>การชิงสัมผัส เช่น
...บนถนนสายนี้คลุกคลีฝุ่น
แต่เคยคุ้นชินชามาแต่หลัง
(ทั้ง) รักโลภ โกรธหลงปนชิง(ชัง)
ระไวระวังยังพลั้งพลาดแทบขาดใจ
เธอบอกว่า ในบทนี้  สังเกตที่วรรครับ คำสุดท้าย หลัง
ต้องสัมผัสกับ ชัง
แต่ก่อนจะถึงคำรับสัมผัสที่ ชัง
ก่อนชัง ในวรรคเดียวกัน
มีคำที่ใช้สระเดียวกัน คือคำว่า ทั้ง
ทั้ง   จึงเป็นการชิงสัมผัสค่ะ
สำหรับ วาสนา บุญสม ผู้คร่ำหวอดอยู่ในแวดวงของกลอน ได้เขียนเสนอเรื่องเทคนิค
การเขียนกลอนบางประการ ไว้ในหนังสือ กลอนสัมผัสใจได้อย่างไร โดยบุคคลท่านนี้ได้
เสนอแนะแนวทางเรื่องการเขียนกลอนที่ถูกต้อง และการเลือกสรรคำที่ใช้ในการเขียนกลอนหลาย
แง่มุมด้วยกัน ในส่วนเรื่อง สัมผัสเลือน นั้น ท่านเสนอความรู้และความคิดเรื่องวิธีการชิงสัมผัส
และสัมผัสเลือน ไว้ดังนี้  
           ในการแต่งกลอนแต่ละวรรคไม่ใช้สระเสียงเดียวกันในตำแหน่งคำที่ ๓ กับคำที่ ๘ เพราะ
จะทำให้เกิดการใช้สระเดียวกันในวรรคเดียวกันมากมายเกินไป หรือเป็นการรับสัมผัสที่พร่ำเพรื่อ
จนด้อยความไพเราะและความสมดุล ดังกลอนตัวอย่างที่แสดงถึงความบกพร่องในการใช้คำของ
กลอนแต่ละวรรค ดังต่อไปนี้  
 
ห้วงลึกลมหายใจ  
           นายทุน (จาก) ญี่ปุ่นลงทุน (มาก)      เที่ยวออกปากสร้างโรงงานกว้านซื้อที่ 
ราวดอกเห็ดล้อมเมืองรุ่งเรืองดี                    แต่ยายนี้ทอดถอนใจพึ่งใครเอย 
      
  
ศิลปินอย่างฉัน 
           ทุกข์วิบากยากจนทางชนชั้น              ศิลปิน(ไทย) อย่างฉันย่อมหวั่น (ไหว) 
ยามฉัน (ใด) ฉันจนใครสน (ใจ)                     จะหันหน้าพึ่งใครไม่มีเลย 
      
อิจฉาริษยา  
           	คนอิจ (ฉา) ตาร้อนชอบค่อน(ว่า)           มีจิต(ใจ) ไร้เมตตามากสา (ไถย) 
ส่อนิ(สัย)อันธพาลคิดจัญ(ไร)                                ริษ(ยา)เรื่อยไปในทุก(ครา) 
      
  
ในกลอนบทหลังสุดนี้จะเห็นว่ามีสัมผัสเลือนและชิงสัมผัสทั้ง ๔วรรค ได้แก่วรรคที่ ๑,๒,
๓ และ ๔(ในส่วนที่เน้นตัวอักษรในวงเล็บไว้)
แต่ตามความเห็นผมนั้นเรื่องของ วาสนา บุญสม ที่ผมยกมา น่าจะเป็นการผสมผสานระหว่างสัมผัสเลือนและการชิงสัมผัส หรือ สัมผัสแย่ง ในรูปหนึ่งด้วย นะครับ ผิดถูกอย่างไร ผู้รู้ช่วยกันออกความเห็น ช่วยกันด้วยนะครับ แต่ไม่ว่าจะเป็นสัมผัสเลือน ชิงสัมผัส หรือผสมผสาน
ทั้งสองอย่าง ก็เป็นสัมผัสที่ควรหลีกเลี่ยงเพราะเป็นการทำให้บทกลอนสะดุด หรือสัมผัสเลอะเลือนขาดความไพเราะด้วยกันทั้งสิ้น
ส่วน ประเด็นของการชิงสัมผัสโดยตรงนั้น คือทำให้จังหวะกลอนสะดุด หยุดชะงัก ทำให้ความไพเราะลดลง จึงไม่เป็นที่นิยม
คนกุลา
ในเหมันต์
ขอบคุณ กาลเวลา, บุญสม แก้วพรม, Anna_Hawkins, ช่อประยงค์ (หรือ ประยงค์ อนันทวงศ์),
วาสนา บุญสม, Yimwhan, ม้าก้านกล้วย และ ครูไท ที่ได้มีการค้นคว้าเรียบเรียงเรื่องเหล่านี้ไว้
ให้ได้ไปสืบค้นเพื่อศึกษากัน