พระองค์เจ้าปฐมวงศ์

นกตะวัน

เมื่อกลับมาจากเมืองแกลงในเดือน 9 สุนทรภู่เข้ามาอยู่ในพระราชวังหลังเหมือนเดิม เพราะกลับมาถวายตัวเป็นมหาดเล็กในพระองค์เจ้าปฐมวงศ์ (กล่าวกันว่า เพราะเป็นพระองค์เจ้าองค์แรกที่ประสูติตั้งแต่ประดิษฐานพระราชวงศ์นี้ จึงได้พระนามว่า ปฐมวงศ์) พระโอรสพระองค์น้อยของกรมพระราชวังหลังซึ่งทรงผนวชอยู่ ณ วัดระฆัง และทรงผนวชอยู่ตลอดจนพระชนมายุ สิ้นพระชนม์ในสมัยรัชกาลที่ 3
กลับถึงกรุงมุ่งหน้ามาวังหลัง			
คอยยืนนั่งอยู่สนองรองพระบาท
รับใช้สงฆ์พระองค์เจ้าเฝ้าไม่คาด		
เป็นมหาดเล็กหลวงไม่ห่วงใคร
ทรงผนวชบวชพระวัดระฆัง			
ใกล้วังหลังริมแม่น้ำไหลฉ่ำใส
ท่านจึงทู้อยู่นี่ไม่หนีไป			
พึ่งอาศัยใบบุญอุ่นทุกครา
พระองค์นี้มีนามตามเผ่าพง			
ราชวงศ์องค์แรกไม่แปลกหนา
เป็นโอรสยศยิ่งแต่ชิงลา			
หลายพรรษาผนวชสิงสิ่งโปรดปราน
ด้วยเมตตามาเสมอเจอเรียกหา		
ภู่จึงมาเมียงมองจ้องรับขาน
หวังพระองค์ทรงใช้ได้สำราญ		
ถวายงานทุกวันมั่นชั่วกาล
ในช่วงนี้สุนทรภู่ได้แม่จันมาเป็นภรรยาแล้ว สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่า เป็นเพราะพระอัครชายาในกรมพระราชวังหลัง (ทองอยู่) หรือที่เรียกกันว่า เจ้าครอกข้างใน ประทานให้  แต่สุนทรภู่ครองคู่อยู่กับแม่จันได้เพียงไม่กี่เดือน แม่จันก็โกรธเคืองสุนทรภู่ในปี พ.ศ. 2350 สาเหตุที่แม่จันโกรธเคืองสุนทรภู่นั้นคงเนื่องมาจากการดื่มสุราจนเมามาย หรือความเป็นคนเจ้าชู้จนติดเป็นนิสัยของสุนทรภู่นั่นเอง
สุนทรภู่ กวีสี่แผ่นดิน
สมัยรัชกาลที่ 1 (2329-2352)
บทที่ 15