ค่าว สืบสานตำนานเมืองนาน

นันทวงษ์วรยศ

(บทขึ้นต้นซอ) โสมคะนิง เขาว่าแม่น้ำปิง แม่น้ำน่าน นองใส น้องเฮย 
บทนี้จักจ๋าร่ำไร ก้อยดักฟังไปเต๊อะเจ้าปี้น้อง
เมื่อต๋าวันในก้อยยังไหลค้อน วันนี้กะเป๋นวันดี 
มือสิบนิ้วขึ้นนพก่ายเกล้าเกศรี ยอธุลีในฐานะตี่นี้ ..........
    สิบนิ้วยกก่ายเกล้ายอสา
 ขอยกยอวานยอสานใส่เกล้า              
 พระพุทธพระธรรมพระสังฆะเจ้า
อันนี้เป๋นเก้าพระศาสนา                
จะตั้งแต่เก้าแต่เหง้าไขจ๋า                
อะหังวันตา ก่อนสาวันท์ไหว้
พระรัตนตรัยของเฮาท่านไท้                
จะไขแต่เก้า แต่เหง้าก๋อนสาน                
เรื่องประวัติก๋านเมืองน่านแก้วเจ้า
ป๋างเมื่อหนตีตั๊ดตี้นั่นเล่า                
    มีพญาเจ้าแคว่นแก้วครองเมือง               
พญาปูคาเจ้าแคว่นคำเหลือง
สร้างบ้านแป๋งเมือง เมืองปัวตี้ฮั้น               
ล้อมเป๋นเขตขันธ์ขึ้นมาเมื่อนั้น               
 หล๋อนว่าต่อมาล่วงป้นหลายปี๋
ป้อเหมยธานีมีลูกมีเต้า                
สืบต่อมาในวันนี้เล่า                
มีลูกมีเต้าจื่อพญาก๋านเมือง
ขุนนุ่น ขุนฟองตั้ดตี้เจ้าขา               
 จึงได้ปรึกษานั่งไหว้               
 พร้อมอกพร้อมใจในเมืองตี้นั้น 
เจ้าย้ายเมืองปัวตั๊ดตี้เจ้าก๋า                
วันนั้นหนามาตั้งใหม่เจ้า             
   จ๋าย้ายเมืองปัว เมืองใหม่นั้นเล่า
มาตั้งเมืองน่านแล้วก่าต่อไป             
   พญาก๋านเมืองพร้อมอกพร้อมใจ                
จะมาตั้งตรงไหนเจ้าข้า
จึงพร้อมไขจ๋ากับเสนาต่านท้าว               
 จะย้ายเมืองปัวลงมาตั้งเมืองน่าน               
 ป๋างนั้นแล้วหนา
จักได้ไขจ๋าต่อไปน้อเจ้า               
  ตี่ดอยภูเพียงแจ่แห้งนั่นเล่า             
  เป๋นของตี่ไหว้สักการะปู๋จา
พญาก๋านเมืองตั้ดตี้เจ้าขา              
  มาตกแต่งดาเสนาต่างพ้อง             
   ได้พร้อมใจ๋กั๋นในวันนั้นแล้ว
มีองค์แรกเก้าก่อยยกเมืองสาน             
   ตัวเจ้าธรรมบาลยกสานหว่านไหว้            
    จะย้ายเมืองปัวลงมาตั้งใต้ 
เอามาตั้งไว้ที่ดอยภูเพียง             
   ก๋าละบัดนั้นบ่มีใผเถียง              
  พญาก๋านเมืองตี้ฮั้น
จึงตกลงกั๋นในวันนั้นแล้ว              
  ก็ได้แต่งแป๋งปี้น้องตั้งหลาย            
   เจ้าขุนมูลนายไหลข้อน
โหรในเมืองก็มีพร่ำพร้อม               
 ก็มาหลิ่งน้อมสาก๋านวันทา               
 เสนาอำมาตย์ก็ได้จัดก๋าน
จึงได้จวนกั๋นเจ้าข้า               
 เข้าป่าดงหนาตัดไม้แต่นั้น               
เอามาแป๋งแปตั้ดตี้ตวยกั๋น
มีหมดเจ็ดหลังตวยกั๋นเน้อเจ้า              
  จะย้ายเมืองปัวลงมานั้นเล่า               
 เอาเต๊อะแม่เจ้าก่อยนั่งฟังไป 
ว่าเขาคาดแปสำเร็จเสร็จก๋าน               
 ก่อยยกมือสานหวั่นไหว                
ตั้งอกตั้งใจ๋ในวันนั้นแล้ว 
ว่าแปตี่หนึ่งเจ้าแคว่นคำเหลือง             
   พญาก๋านเมืองเสนานั่งเฝ้า             
   กับสารีริกกะธาตุนั่นเล่า
ที่ได้ยกย้ายมาจากเมืองปัว              
  ว่าแปตี่สองข้าราชการ               
 เจ้าน้อยนายหนานเสนาต่างห้อง
ก็ได้ลงสู่ในแปตี่นั่น               
 ว่าแปตี่สามจักได้ไขจ๋า               
 อะหังวันตาพระสงฆ์องค์เจ้า
ว่าแปตี่สี่ตั๊ดตี่นั่นเล่า               
 ขุนนายฝ่ายเจ้าผู้ใหญ่บ้านกำนัน             
   ว่าแปตี่ห้าระนาดดนตรี
ปาดก้องดนตรีก้อยแถมว่าอั้น              
  จึงได้จวนกั๋นในวันนั้นแล้ว              
 ว่าแปตี่หก บ่อตุ๊กบ่อจ๋น
มีประชาชนพลเมืองใหญ่น้อย              
  ต่างได้ติดต๋ามหลายปันหลายร้อย                
ติดต๋ามหลามห้อยย้ายบ้านแป๋งเมือง
ว่าแปตี่เจ็ดอันนี้เจ้าขา                
วันนั้นหนาจ๋นสาหวั่นไหว้               
 พร้อมอกพร้อมใจก๋องแห่พร่ำพร้อม
ก็มีตั้งก้องและมีตั้งก๋อง              
  ปั๋นจะสะหย๋องลงไปในห้อง                
มีตั้งเสียงก๋องมีตั้งเสียงก้อง
สนั่นปั่นก้องทั่วน่านลงมา               
 มีนางแม่หม้ายคนหนึ่งนั้นหนา              
  จึ่งออกปากจ๋าจ้อย ๆ
มาเป๋นคนซอแล้วยังนั่งจ้อย              
  ว่าก๋านซอนั่นตั๊ดตี้เจ้าขา              
  ก็ยังเกิดมาฐานะตี่ฮั้น
ว่านางแม่หม้ายตั๊ดตี้คนนั้น               
 ร่ำริรำปันเมื่อได้ย้ายเมืองมา             
   ลำดับล่องน่านตั้งห้วยหินผา
ป่าไม้ดงหนาว่าอั้น               
 จึงได้จวนกั๋นลงมาเมื่อนั้น                
เมื่อลุกเมืองปัวมาถึงเมืองน่าน
ได้เจ็ดวันตวยกั๋น               
 มาเถิงเคิงคันย่านห้อง               
 พญาก๋านเมืองได้ถึงพร่ำพร้อม
ควรเอาปี่น้องขึ้นสู่ในเมือง               
 หล๋อนมาตั้งยังศาลากล๋าง                
เป็นหอคำของเก่าตี้หั้น
จึงได้ไปหันกั๋นหมดพร่ำพร้อม             
   พญาก๋านเมืองตั้ดตี้เจ้าขา               
 ก็ยังอาสาตั้งพระธาตุแจ้แห้ง
ตี่ดอยภูเพียงหื้อมันจนแล้ว               
 ดูยามงามแล้ว จักการะปู๋จา               
 พญาก๋านเมืองได้สร้างได้แป๋ง
บ่อฮื้อแตกแห๋งแตกจ้า                
ได้แป๋งเมืองมาในฐานะตี่นั้น               
  หลอนมาเถิงในปัจจุบัน
ตี่เฮาได้หันเมืองน่านน้อเจ้า               
 จ่างซอจ่างจ้อยตั๊ดตี้นั่นเล่า               
 เป็นของหม่าเก่าแล้วกะโบราณ 
จ๋นได้สืบลูกจ๋นได้สืบหลาน                
มาเหินเมินนานว่าอั้น                
เถิงปัจจุบันในวันนี้แล้ว 
หล๋อนเมืองน่านปี่น้องตั้งหลาย                
มีตั๋วคำผายสืบสายใยกว้าง               
 ก๋านตั้งซอทั่วเมืองทั่วบ้าน
ก็ได้สืบไว้แต่โบร่ำโบราณ                
หล๋อนอันนี้เป็นประเพณีจาวเหนือ              
  บ่อหื้อสูญเสียว่าอั้น
ข้าได้จดได้จ๋ำเต้าหม่าเดี่ยวนี้              
  . ก่อนและนอ..                 ขอวางกำซอก่อนเน้อจ่างไม้