สารคดี : คุ้มร่วมใจ......ในบ้านหม้อ

สุชาดา โมรา

ปัจจุบันการร่วมตัวแบบในอดีตที่ผ่านมาเริ่มลดน้อยลง ชาวบ้านจะอยู่กันแบบตัวใครตัวมัน  ไม่สนใจว่าบ้านใครจะทำอะไรกันและก็จะรู้กันแต่ในบ้านของตัวเอง  ด้วยเหตุนี้คน ต.บางคู้  หมู่ ๑๓ จึงคิดหาวิธีที่จะช่วยสร้างความสามัคคีให้แก่คนในหมู่บ้าน จึงได้มีการจัดตั้งคุ้มบ้านขึ้นมา  เพื่อให้เป็นที่ทำกิจกรรมต่างๆร่วมกัน  เป็นศูนย์รวมของคนในคุ้มนั้น เช่น ใช้ในการประชุมเรื่องต่าง ๆ  เมื่อมีปัญหาที่อาจเกิดขึ้นในหมู่บ้าน  โดยทุกคนมีสิทธ์มีเสียงเท่าเทียมกันเพื่อร่วมกันแก้ปัญหา  เช่น  ลูกหลานบ้านใครมีปัญหาเกี่ยวกับเรื่องติดยาเสพติด  ก็จะมีการประชุมเพื่อหาทางแก้ไขในทางที่ถูกต้อง และที่สำคัญคุ้มก็ยังเป็นที่ผักผ่อน หย่อนใจของคนชุมชนด้วย  คือ  จะมีหนังสือพิมพ์ให้อ่าน  มีการเล่นหมากรุก  และเป็นที่ชุมนุมคนแก่ในหมู่บ้าน ที่จะมาพบปะพูดคุยเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน  ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าในปัจจุบันนั้นคุ้มได้เข้ามามีบทบาทสำคัญของคน  ต.บางคู้ หมู่ที่  ๑๓  เป็นอย่างมาก
	ลักษณะของคุ้มที่มีในชุมชน ต.บางคู้  หมู่ที่๑๓  นั้นจะมีรูปแบบเป็นศาลาและใช้เสาทั้งหมดสี่เสา มีที่นั่งและมุ่งหลังคาด้วยใบจาก  และจะมีความแตกต่างจากในอดีตคือ  ในคุ้มจะมีการแบ่งสมาชิกว่าแต่ละครอบครัวว่าอยู่ในคุ้มไหน  โดยสมาชิกของแต่ละคุ้มนั้นจะเป็นผู้อยู่บ้านใกล้เรือนเคียงกัน ในแต่ละคุ้มจะมีหัวหน้าที่สมาชิกจะเรียกว่า        หัวหน้าคุ้ม     หัวหน้าจะเป็นผู้ที่ถูกสมาชิกเลือกขึ้นมาเพื่อเป็นตัวแทนของตนเองและคุ้ม ซึ่งการเลือกนั้นหัวหน้าคุ้มจะต้องเลือกจากผู้ผู้ที่มีความสามารถ  เป็นที่เคารพของคนในคุ้มและหมู่บ้าน  เพราะหัวหน้าคุ้มจะเป็นผู้เข้าประชุมเกี่ยวกับปัญหาที่เกิดขึ้นกับสมาชิก  หรือในบริเวณคุ้มของตัวเอง  เช่น ในวันพ่อ ก็จะร่วมตัวกันพัฒนาบริเวณคุ้มของตนเองหรือเมื่อมีการประชุมที่ถือว่าเป็นปัญหาใหญ่ของหมู่บ้านก็จะนำมาแจ้งผู้ใหญ่บ้านอีกทีหนึ่งทราบหาวิธีการแก้ไขต่อไป
ในขณะเดียวกันการจัดตั้งคุ้มก็ถือว่าเป็นกลไกลในการทำงานของผู้ใหญ่บ้านอีกทางหนึ่งคือเวลาประชุมประจำเดือนก็จะนำปัญหาที่เกิดขึ้นมาแก้ปัญหาร่วมกันหรือเมื่อมีเรื่องมาจากทางอำเภอก็จะแจ้งกับหัวหน้าคุ้มเพื่อไปบอกให้แก่สมาชิกทุกคนให้ทราบอีกครั้งหนึ่ง
	การจัดตั้งคุ้มของคนในหมู่  ๑๓  ยังมีลักษณะพิเศษอีกประการหนึ่งคือ  ได้มีการนำชื่อของสมุนไพรไทยมาตั้งเป็นชื่อคุ้ม  โดยมีทั้งหมด  ๕  ชื่อด้วยกัน คือ ม้ากระทืบโรง หนุมานผสานกาย ฟ้าทะลายโจร โด่ไม่รู้ล้ม ประคำดีควาย ซึ่งทำให้เห็นว่าคนในหมู่  ๑๓  นั้นมีความคิดที่สร้างสรรค์อย่างมาก และจากการที่ได้พูดคุยกับผู้ที่ตั้งชื่อคุ้มแล้วทำให้ทราบถึงสาเหตุและที่มาของชื่อคุ้มที่เป็นสมุนไพรได้ดังนี้
	๑.  เพื่อเป็นเอกลักษณ์ในการจดจำชื่อคุ้มได้โดยง่ายของคนในหมู่บ้าน
	๒. ชื่อทุกชื่อล้วนเป็นชื่อของสมุนไพรไทยที่มีความหมายถึงเรื่องของการผสานบาทแผล  หรือบำรุงกำลัง  และเพื่อต้องการสื่อให้เห็นว่าทุกคนความมีความร่วมมือร่วมใจกันแก้ไขปัญหาและต้องสามัคคีกันในหมู่บ้าน	
๓. เพื่อให้ลูกหลานที่กำลังจะลืมคุณค่าของสมุนไพรได้ทราบถึงประโยชน์และเพื่อเป็นการอนุรักษ์
แนวทางในการพัฒนาคุ้มบ้านนั้นจากการพูดคุยกับผู้ใหญ่บ้านทำให้ทราบว่ามีความพอใจอยู่ในระดับหนึ่งแต่อีกสิ่งที่ต้องการให้คนในหมู่บ้านทำคือหากิจกรรมต่างๆมาทำกันเช่นมีกิจกรรมในทุกวันหยุด โดยให้แต่ละคุ้มพาลูกหลานมาพูดคุยกันมีการฝึกเล่นดนตรีหรือมีหนังสือให้เยาวชนอ่านเพื่อไม่ให้เป็นการเสียเวลาไปโดยเปล่าประโยชน์
จะเห็นได้ว่าการจัดตั้งคุ้มบ้านนั้นสร้างประโยชน์ให้แก่คนในหมู่  ๑๓  เป็นอย่างมากเพราะทำให้ทุกคนมีความเข้าใจกันมากขึ้น  และภาพการแบ่งปันและพึ่งพาอาศัยกันของคนในหมู่  ๑๓  กำลังจะกลับมาอีกครั้งดังที่เคยเกิดขึ้นมาในอดีตมาแล้ว