สัมผัสเลือน

คนกุลา

วันนี้ ผม อยากรู้และอยากคุยด้วยเรื่องสัมผัสเลือน จึงได้ไป ค้นหาอ่านดูจากผู้รู้หลายท่าน ดังนี้ 
Yimwhan เขาว่าไว้ดังนี้ ครับว่า
เรื่องสัมผัสเลือน เป็นสัมผัสในที่วางไว้ไม่ถูกตำแหน่งที่กำหนด ทำให้เสียงเลือนไปอยู่ตำแหน่งอื่น เช่น
   1 2 (3) (4) ((5)) 6 ((7)) 8
ตำแหน่งสัมผัสในจะมีสองคู่ คู่แรกคำที่ 3 และ 4 คู่ที่สองคือคำที่ 5 และ 7
สัมผัสเลือนมักเกิดกับสัมผัสในคู่แรก สัมผัสเลือนเกิดจากคำที่น่าจะอยู่ในตำแหน่งที่ 4 กลับไปอยู่ในคำที่5 (กรณีมีแปดคำ) เสียงที่ลงหนักจะอยู่คำที่สามโดยปกติ เมื่อเป็นสัมผัสเลือนเสียงจะเลื่อนไปในคำที่ 5 แทน
เช่น
หากพูดไป กลัวใจ นี้คอยเก้อ.....คำว่า ใจ เป็นสัมผัสเลือนมีเสียงเดียวกันกับคำว่า ไป
แต่อยู่ผิดตำแหน่งสัมผัส ทำให้เสียงเลื่อนหรือเลือนไป
Anna_Hawkins เขียนโดยอ้างจากหนังสือ กลอน และวิธีการเขียนกลอน เขียนโดย ช่อประยงค์ (หรือ ประยงค์ อนันทวงศ์) ว่า
สัมผัสเลือน หมายถึงสัมผัสที่อยู่ใกล้กันหลายคำ จนทำให้เลอะเลือนไปหมด เช่น 
โอ้เจ้าพวงบุปผามณฑาทิพย์ สูงลิบลิบเหลือหยิบถึงตะลึงแหงน 
หรือ แม้เธอเป็นดอกฟ้าน่าถนอม เหล่าชายล้อมอยู่พร้อมพรั่งดังฝูงผึ้ง 
คำว่า ลิบลิบ กับ หยิบ และ ล้อม กับ พร้อม เป็นสัมผัสรับได้ทั้งนั้น ก็คือทำให้สัมผัส เลือน ไป บางท่านก็ว่า สัมผัสเลือน หมายถึง การสัมผัสคำที่ 3 และ 5 ในวรรครับและส่ง 
โดย Anna วิจารณ์ต่อประเด็นนี้ว่า ถึงแม้ว่าวรรครับและส่งจะมีสัมผัสรับได้ตั้งแต่คำที่ 1 2 3 4 5 6 แต่สัมผัสจะเพราะที่สุดคือคำที่ 3 หรืออนุโลมว่า 5
 
แต่กลอนที่ยกตัวอย่างมา วรรคหนึ่งมี 9 คำ หรือท่อนตรงกลางมี 3 คำ เช่นที่ยกตัวอย่างมา สูงลิบลิบ เหลือหยิบถึง ตะลึงแหงน สัมผัสที่ดีสุดจะอยู่ตรงคำที่ 3 การที่ให้คำที่ 5 สัมผัสด้วยจะไม่เพราะ น่าจะให้คำที่ 6 สัมผัส 
ทีนี้คำที่ 3 และ 5 เกิดมาสัมผัสพร้อมกัน เลยกลายเป็นสับสนแทนว่าตกลงจะอ่านอย่างไร อาจอ่านเพี้ยนเป็นว่า สูงลิบลิบ เหลือหยิบ ถึงตะลึงแหงน ก็ไม่ได้รสกันพอดี สัมผัสเลือนก็เลยไม่พึงปรารถนา Anna ว่าไว้ดังนี้ 
ส่วน กิตติกานต์ บอกว่าในความเห็น ที่เขียนในสัมผัส ซ้ำ-ซ้อนของผมว่า เธอเคยถูกติงเรื่อง
สัมผัสเลือน ว่า>>> สัมผัสเลือน ซึ่งเป็นจังหวะตกของเสียงอ่าน  ๓/๒/๓  หรือ ๓ /๓/๓  โดยยกตัวอย่างประกอบว่า
...พักเถิดหนาดวงใจให้หายล้า
ค่อยฟันฝ่าโลกกว้างทางฝันใฝ่
มหานทีลึกล้ำหากข้ามไป
อาจจมได้/หากไม่/ระวังตน
เธอขยายความ ว่า ในบทนี้ วรรคส่ง 
ที่คำว่า ไม่ จะนับว่าทำให้สัมผัสเลือน
เพราะเป็นจังหวะตกของเสียงอ่าน
๓/๒/๓ 
ส่วน บุญเสริม แก้วพรหม กล่าวว่า สัมผัสเลือน หมายถึง การรับ-ส่งสัมผัสระหว่างวรรคที่ ๑ กับ วรรคที่ ๒ และวรรคที่ ๓ กับ วรรคที่ ๔ กำหนดว่า ให้คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ สัมผัสกับคำที่ ๓ หรือ ๕ ในวรรคที่ ๒ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๓ สัมผัสกับคำที่ ๓ หรือ ๕ ของวรรคที่ ๔ ใช้คำว่า หรือ เพื่อให้เลือกสัมผัสในตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่งเพียงที่เดียว ดังนั้นถ้ารับสัมผัสทั้งในคำที่ ๓ และคำที่ ๕ ไปพร้อมกัน จึงเป็นการสัมผัสเลือน และทำให้กลอน 
ขาดความไพเราะ เช่น 
ในคืนที่เจิดแจ้งด้วยแสงดาว 
นวลสีพราวห้วงหาวราวสวรรค์
คิดถึงคนจากไกลใจผูกพัน 
เพียงรอวันเธอนั้นผันกลับคืน
ข้อบกพร่อง คือ
ดาว ส่ง-รับสัมผัสทั้ง พราว และ หาว
พัน ส่ง-รับสัมผัสทั้ง วัน และ นั้น
จากการศึกษาดู ผมพบว่า สัมผัสเลือน นั้น เป็นสัมผัสที่ไม่เป็นที่นิยม เพราะเมื่อคำสัมผัส ไม่ว่าจะเป็นสัมผัสนอก ที่รับ-ส่งมา แทนที่จะสัมผัสในคำที่ใน คำที่ 3 หรือ 5 ของวรรค รับ และวรรค ส่ง กลายเป็นสัมผัสในคำอื่นแทนหรือเป็นสัมผัสใน ไม่ตรงตามตำแหน่งที่กำหนด ที่ตำแหน่ง 3 สัมผัส กับ 4 และ 5 สัมผัส กับ 7 ทำให้จังหวะคำ เสียจังหวะไป ทำให้ความไพเราะของกลอนลดลง  
อีกกรณีหนึ่งนักกลอนบางท่าน แม้แต่ตัวผมเองบางครั้งคำนึงถึงสัมผัสในมากไป จนมีการเขียนซ้ำคำ จนกระทั่งคำซ้ำที่ให้เกิดการสัมผัสนั้น เลือนไปจากตำแหน่ง ที่เหมาะสม เลยกลายเป็นสัมผัสเลือน ที่ขาดความไพเราะไปเสียนี่
ก็ลองออกความเห็นแลกเปลี่ยนกันดูนะครับ 
คนกุลา
ในเหมันต์ 
ขอขอบคุณ กาลเวลา, บุญสม แก้วพรม, Anna_Hawkins, ช่อประยงค์ (หรือ ประยงค์ อนันทวงศ์), วาสนา บุญสม, ม้าก้านกล้วย และ ครูไท ที่ได้มีการค้นคว้าเรียบเรียงเรื่องเหล่านี้ไว้ให้ได้ไปสืบค้นเพื่อศึกษากัน